11 apr STRAH
Strah kao osećanje predstavlja jednu od prvih emocija sa kojom se dete susreće u svom životu. Ovaj rani strah potiče od položaja tek rođenog deteta u spoljašnjem svetu koji je obeležen pozicijom bespomoćnosti kako biološke, tako i psihološke. Detetovo rođenje je prelazak iz apsolutne sigurnosti i udobnosti maminog tela u nepoznati svet pun neobičnih i neprijatnih nadražaja.
Mama svojom blizinom, brigom i posvećenošću amortizuje ove neprijatnosti za bebu, ali svaki, ma i kratkotrajni i privremeni gubitak onoga ko bebu hrani i voli (što je obično majka), predstavlja za dete opasnost i okidač doživljaja straha. Dete najčešće reaguje plačem na ovaj doživljaj, čime mamu „doziva“, „alarmira“ i sa njenim povratkom sebi ponovo obezbeđuje doživljaj sigurnosti.
Tako, strah zapravo predstavlja biološki utemeljen, na različite načine manifestovan, filogenetski i ontogenetski jedan od najstarijih afekata koji pripada instinktu zaštite od opasnosti kao prvobitna biološka alarmna reakcija. Kada kažemo da je strah „afekat“ to znači da je ovo osećanje toliko snažno i duboko da pokreće i niz telesnih reakcija, pre svega u vegetativnom nervnom sistemu, kao što su: proširenje zenica, ubrzavanje pulsa, povećanje krvnog pritiska, znojenje, ubrzanje aktivnosti creva, povećanje intenziteta opšteg metabolizma, lučenje adrenalina u krv.
Ove telesne reakcije imaju smisao mobilizacije organizma u pravcu spasavanja od opasnosti, bilo borbom ili bežanjem. Dakle, strah je emotivni odgovor na jasnu, spoljašnju opasnost, koji za cilj ima pokretanje adaptivnog konstruktivnog ponašanja. On je sastavni deo normalnog razvoja i javlja se u mnogobrojnim životnim situacijama kao akutan, adekvatan odgovor na te situacije.
Strah, kao normalni psihički fenomen ima i svoj nefunkcionalni i patološki proishod, u psihijatrijskoj nomenklaturi obeležen stanjima straha (u užem smislu, bez fobičnog strukturisanja) koja obuhvataju anksioznost i panične poremećaje. Kao kriterijume koji odvajaju normalan od nefunkcionalnog i patološkog dela kontinuuma stanja straha, uzimamo: intenzitet, trajanje, kontekst (primerenost ili neprimerenost okolnostima koje su izazvale strah ili anksioznost, odnosno stepenu opasnosti tih okolnosti) i efekte na svakodnevno funkcionisanje i ponašanje.
Uzrok ovih stanja koja, izazivajući značajne teškoće u funkcionisanju osobe, ulaze u sferu mentalnih poremećaja, je multifaktorijalan. Sa jedne strane, to su predispozicije (u vidu naslednog faktora, poremećaja u najranijim odnosima sa značajnim osobama, traumatskih događaja, određenog kognitivnog stila, nesigurnosti i drugih crta ličnosti). Ono što ovim predispozicijama omogućuje da se ostvare u vidu poremećaja su uznemirujući životni događaji koji mogu imati i simboličko značenje – obično u smislu opasnosti ili gubitka. Ovim dolazi do narušavanja delikatne biopsihosocijalne ravnoteže osobe i ona ulazi u stanje poremećenog psihičkog funkcionisanja.
Ivana Radovanović Novaković, dipl.psiholog, psihoterapeut
